دده قورقودون آتاسوزلرى

آذربایجان ادبیاتنین ان قیمتلی و ان معظم آبیده سی «كیتاب دده قورقود»توركلرین ادبیات ساحه سینده ان اونملی یازیلاریندان بیری سایلیر.خالق عادت –عنعنه لرینی ؛اینام و گوروشلرینی بدیعی بیرشكیلده عكس ائتدیرن بومحتشم آبیده ده توركلرین ایسلامدان اونجه و ایسلامین ایلك چاغلارینا عاییت یاشایش بیچیملرینی بویازیلن ایزلرینی آلماق وگورمك مومكوندور.اوغوزخالقنین یاشایشلارینین بوتون آلانلارینا ایشیق توتان اثرده بیرچوخ بدیعی اوزلیكلرله قارشیلاشماق اولاركی هربیری اوزلوگونده بیر آراشدیرما ساحه سی سایلیر.
بوآرادا “آتاسوزلری” خالق ادبیاتنین ان گئنیش و ان اسكی وارلیقلاریندان بیرسی اولدوقوندان ان اسكی دوورانلاردان بری بوتون یازیلی ادبیاتیندا و آغیزدئیشنده اوزه ل بیر یئره صاحیب دیر.”آتالارسؤزلری”ائلین آغ ساققالارنین و مودریكلرنین ؛گلجك نسیللره آختاردیقلاری و سویلدیكلری حیات تجربه لری گوردوكلری اولایلاردان و ایشلردن ویاشایشدان درسلر اولارق؛ قیسا سوزلرله ایضاحی دیر كی دونیا گوروشلو كیشیلرینین دویغو و دوشونجه لرینی و اونلاری ایشلدنلرینی قیوراق ذكالیلارین گوسترگسی سایلیر.آتاسؤزلری ؛خلق حیكمتلری و خلقین فلسفه سی دیر.
“كیتاب دده قوروقود”ون یارادیجیسی سایلان “دده قورقود”دا ائلین «تامام بیلیجیسی..»«غایبیدان دؤرلؤخبرسویلین»«اوغوز قومونون موشكیلرینی حل ائدن..»«سؤزون توتوب تامام ائتدیرن»بیركیشی اولدوقوندان ؛خالقین بوتون قایغیلاریلان ماراخلاندیغی اوچون دئدیگی داستانلاردا و بویلاردا بولجا آتاسؤزلرییندن فایدالانمیش دیر.
“كیتاب دده قوروقود”ون اون ایكی بویوندا توپلام 65 آتاسؤزوواردیر كی اونلاری بوگونكی دییالكدیگمیزله قارشیلاشدیردیقیمیزدا آیدینجا گورونوركی مین ایل بوسؤزلرین یازیب دئیلدیگی دووراندان بویانا هئچ بیر دگیشیكلیك نه تكجه تاپماییب بلكه داهادا گؤزللشیب اوز دیرلرینی داهادا آرتیرمیش اولموشلاردیر. “كیتاب دده قوروقود”دا كی آتاسؤزلرنین بیرچوخی كیتابین اون سؤزی سایلان بولومده یئرآلمیشدیرو باشقا آتاسؤزلری بویلارین ایچریلرینده تكلیكده و چوخ آزاراق ایكیلی و اوچلی بیرشكیلده گلمیشدیر.
خاطیرلاتماق گركیر”كیتاب دده قوروقود”فولكلور قولارنین بیرچوخونی اوزونده یئروئریب دیر كی “آندلار”"قارقیشلار”"آلقیشلار”"سایالار”…بونلاردان بیرنئچه سی دیركی هربیرنین اوزلرینه اوزل یئرلره واردیر.بوراداتوپلانان آتاسؤزلری اورتوقرافی یازی قرارلارینا اویغون اولاراق یازلمیش اولوب ؛امما هئچ بیر دیشیكلیك سؤزلر اوزرینده اولماییب.

اؤلن آدام دیریلمز.
آت آیاغی كوُلك؛اوْزان دیلی چویك اولور.
آت ایشلر ار اؤیونر.
آت ایشلمسه ار اؤگونمز.
آت قارداشدان یاخین دیر.
آت منیم آلتیمدا بودورماسین.
آت یئمه ین آجی اوتلار بیتمسه ییی.
آتا اوغول قازانیر؛آد اوچون.
آتا سوزو ایكی اولماز.
آتا آدین یورتمایان خویراد اوغول بئلیندن انمسه ییی.
آری گونولده اولسا شراب آچار.
آغیر یوكلرین زحمتین قاتیر بیلیر.
آللاه – آللاه دئمیینجه ایشلر اؤنمز.
آنا حقی ؛تانری حقی.
آیدان آری؛گوندن گوركلی.
اجل وعده ایرمیینجه كیمسه اولمز.
ارمالینا قییماینجا آدی چیخماز.
ازلدن یازیلماسا قول باشینا قضا گلمز.
اسكی پامبوق بئز اولماز.
اسكی دونون بیتی؛اوكسوز اوغلانین دیلی آجی اولور .
اسلان انیگی ینه اسلاندر.
اورلاشوبان سولارداشسا دنیز دولماز.
اوزون یاشین اوجی اولوم؛آخری آیریلیق.
اوغوزون عارسیزی توركمانین دلی سینه بنزه ر.
اوغول آتادان گؤرمینجه سفره چكمز.
اوغول آتانین یئتیریدر؛ایكی گوزوندن بیریدر.
اوغول دخی نیله سین ؛بابا اولوب مال قالماسا.
اونجه سودون؛سونرا قانین ؛ سوندا جانین آلدی .
بابا مالیندان نه فایدا باشدا دولت اولماسا.
باش اسن اولسا؛پورك بولونمازمی اولور.
بیر ایگیدین قره داغ یوموروسونجا مالی اولسا ییغار؛دیررطلب ایدر؛نصیبیندن آرتیغین ییه بیلمز.
بیلدیگین اونوتماسا عقل یاخشی.
تپه گن كؤپونی سوسه گن ییرتار.
تكبرلیك ایلیه نی تانری سئومز.
چالیشان قره پولاد ئوزقیلیجن كوتلمز.
چیخان جان گرو گلمز.
دنیا شیرین ؛جان عزیز.
دنیا شیرین؛جان دادلی.
دوغرو یول گورونوركن؛اگری یولدان گلمیه یین.
دولتسیز شریندن آللاه ساخلاسین .
دولتلی اوغول قوپسا اوجاغنین گؤزودور.
دوه جه بویوموشسن؛كوشكجه عقلین یوخ؛تپه جه یویوموشسن داریجا بئینین یوخ
قادا پولاد اؤزقیلینجیم قینین دوغرار.
قادر تانری وئرمیینجه ارباییماز.
قارااواشا دون گئییرسن قادین اولماز.
قاری دوشمن دوست اولماز.
قره ائشك باشینا ئوین وورسان قاتیر اولماز.
قره پولاد قیلیچی چالمایینجا قریم دؤنمز.
قره قوچا قییماینجا یول آلینماز.
قوناغی گلمه ین قارا ائولر ییخیلسا ییی.
قونشی حقی؛تانری حقی.
قیز آنادان گؤرمینجه ئوگوت آلماز.
كول تپه جیك اولماز.
گؤنلون اوجا توتان ارده دولت اولماز.
گلیملی گئدیملی دنیا ؛سون اوجی ئولوملی دنیا.
گویده آرار؛یئرده بولور.
هئچ ایگیده وئرمه سین قادرتانری گوز بونومی.
هرزه- مرزه سویلمه
یئرده ایسه چیحاراییم؛گویده ایسه اندیره ییم
یاپاغلی گویجه چمن گوزه قالماز
یاپا-یاپا قارلار یاغسا یازا قالماز.
یاد اوغلی ساخلاماقلا اوغول اولماز؛بویوینده سالیر گئدر؛گوردوم دیمز.
یالان سوزبودونیادا اولونجا؛ اولماسی ییی.
یانلیز ایگیت آلپ اولماز؛یوشان دیبی برك اولماز.
یایان ارین امیدی اولماز.

قایناقلار:
كتاب دده قورقود- م .ع .فرزانه-1358
Dede kurkut kitabi-Prof.Drşmuharrem ERGİN