ضرب المثل تركی با ترجمه فارسی

آللاه‌دان اوزولمییه نه اؤلوم یوخدور.
«كسی(بیماری) كه امیدش را از خدا قطع نكرده نمی‌میرد».

آباد اوْلسون خال خال، بیری یاتار بیری قالخار.
«آباد باشد خلخال، یكی می خوابد یكی بیدار می شود(وصف محلی كه همیشه تعدادی بیدارند وشلوغ است)».

آتا اولماق آساندی ‏‏،آتالیق ائتمك چتیندیر.
«پدر شدن سهل است ‏‏،ولی پدری كردن سخت».

آتا چاتئنجاغ اششه یه مین!
«تا زمانیكه به اسب برسی سوارخر شو»!

آت آلماغا جاوان یوللا،قیز آلماغا قوجانی.
«جوان را برای خرید اسب بفرست و پیر را برای دختر(عروس)».

آت آلمامیش آخئر چكیر.
«قبل از اینكه اسب را بخرد آخورش را می‌سازد».

آتا دوغرایب بالایئیر.
«پسر دنباله رو پدر میشود».

آتاسئن دونقوز قاپمیش اوغلونوایلان چالمیش.
«پدرش را خوك گاز گرفته و پسرش را مار نیش زده».

آتاسئنا خئیئری اولمایان كیمه خئییری اولار؟
«كسی كه به پدرش خوبی نمیكند به چه كسی خوبی میكند»؟

آتا سین گورمه ین شاهلئق ادعاسی ائدر.
«هركه آبا و اجدادش را نشناسد ادعای پادشاهی می كند».

آتا سیندان قاباغا دوشه ن تولانی قورد یئیه ر.
«توله ای كه جلوتر از پدرش راه برود طعمه گرگ می شود».

آتالار سوزونه محاكیمه اولماز.
«نصیحت پدر را نمی شود محاكمه كرد »

آتالار سوزو حكمتدیر.
«سخن پدران پندآموز است».

آتالار سوزو عاغلئن گوزو.
«سخنان پدران(ضرب المثلها) چشم عقل هستند».

آتام آتام من بو ایشه ماتام.
« »

آتا مالین درج ایله‏‏، اونا گوره خرج ایله.
«اول ارث پدری را صاحب شو،آنگاه خرجش كن».

آتاما یاتاق سالدیم قالایچی یلدی یاتدی.
«برای پدرم رختخواب پهن كردم،خادم پدرم آمد خوابید».

آتام ایله آتانی دئینجه ‏‏،اوزوم ایله اوزونو دئه.
«حساب پدر با حساب خودت جداست ».

آتام ائوینده بایلق باشی ‏‏،اریم ائوینده تویوق آشی.
«خونه پدر كله ماهی خوراكم بود ،خونه شوهر مرغ بریان».

آتامی آنامی آتمیشام تكجه سنی توتموشام.
«پدر و مادرم را انداخته و فقط تو را چسبیده ام».

آتامین اؤلمه سیند‌ن قورخمیرام، قورخیرام عزرائیل قاپیمی تانیا.
«از مرگ پدرم نمی‌ترسم ‏‏،ترسم از این است كه عزرائیل در خانه‌ام را بشناسد».

آتا مینمه یین بیر عیبی وار، آت دان دوشمه یین مین عیبی وار(آتا مینمه ك راحتدیر، آت دان ینمه ك چتیندیر).
«اگر سوار بر اسب شدن یك عیب و ایراد داشته باشد، از آن افتادن و پیاده شدن هزار مورد و مسئله دارد(رسیدن به ثروت و مقام خوشایند ولی از دست دادن آن سخت و ناگوار است)».

آتان بیلیجی دی سنه نه؟.
«گیرم پدر تو بود فاضل-از فضل پدر تو را چه حاصل»

آتان سوغان آنان ساریمساق اوزون نجه اولدون گول بسر؟
«پدرت پیاز ومادرت سیر،مگه میشه تو بشی گلبسر(خیارسبز)».

آتانین دعاسی ‏‏،آنانین ناله سی.
«دعای پدر و ناله مادر».

آتانین دعاسی آنانین آهی.
«دعای پدر و آه مادر».

آتا اوت ایته ات وئرمزلر.
«به اسب علف و به سگ گوشت نمیدهند».

آتا مین ‏‏،آد قازان.
«بر اسب سوار شو و شهرت بطلب».

آتا آنا رشوه سیز دوست دورلار.
«پدر و مادر بدون هیچ چشم داشتی دوستت هستند».

آتا ائوینده اوگئی آنا _ار ائوینده قایئن آنا.
«در خانه ی پدر نامادری- در خانه ی شوهر مادر شوهر».

آتان اوخ قایئتماز.
«تیر پر تاب شده بر نمی گردد».

آتی آت ایله باغلاسان همرنگ اولماسا هم خوی اولار.
«دو اسب را كه یكجا ببندی اگر هم رنگ نشوند هم خوی هم میشوند».

آج تویوق یاتار یوخودا داری گورر.
«مرغ گرسنه در خواب ارزن میبیند».

آج قارئن آجی آیران.
«شكم گرسنه و دوغ تلخ(وعده های تو خالی)».

آجئن ایمانی اولماز.
«آدم گرسنه ایمان ندارد ».

آجئندان یاتیب گون اورتادا دوروب .
«از زور گرسنگی شب می خوابد و بعد از ظهر بیدار می شود».

آخار سویا گئدسه، آخار سولار قورویار.
«آدم بد شانس اگر به آبهای روان برود آنها هم خشك میشوند».

آخار سو یولونی تاپار.
«آب جاری راهش رو پیدا می كنه».

آختاران تاپار یاتان یوخودا گوره ر.
«كسی كه جستجو كند پیدا میكند و كسی كه بخوابد در خواب میبیند(جوینده یابنده است)».

آخیرده گوله ن،یاخشی گوله ر.
«كسی كه آخر میخندد،بهتر میخندد».

آدام هر نه دن قورخسا، باشئنا گله ر.
«انسان از هر چیزی بترسد به سرش میاید».

آدامئن آغزئندان سؤز آلئر.
«از دهان آدم حرف می‌كشد».

آدامئن اون دانا یییجی سی اولسون بیر دانا دیییجی سی اولماسئن.
«آدم ده تا نون خور داشته باشه ولی یه دونه غر زن نه»!

آدی منیم دادی سنین.
«به اسم من ولی لذتش مال دیگران».(به نام من و به كام دیگران)

آدئن توتدون اوزو گلدی.
«اسمشو آوردی پیداش شد».

آدئن ندی رشید بیرین دئه، بیرین ائشید.
«یكی بگو، یكی بشنو».

آرپا اكه ن بوغدا درمه ز.
«كسی كه جو می كارد گندم درو نمی كند».

آزاجئق آشئم ، آغرئماز باشئم.
«به فقر می سازم ، دردسری ندارم».

آز دانئش ناز دانئش.
«كم گوی و گزیده گوی».

آستا دانئش، اوستا دانئش.
«كم گوی و گزیده گوی».

آستا گئده ن یورولماز.
«كسی كه آهسته میرود خسته نمیشود».

آسلانین ائر‌كك دیشی سی اولماز.
«شیر نر و ماده ندارد».

آش دی آشئن ایسپناغی.
«آش اگه آشه مربوط به اسفناجشه».

آشی پیشدی.
«گاوش زائید.مشكلی برایش پیش آمد».

آغاج بار گتیردیكجه باش ایه ر.
«درختی كه بارش بیشتر باشد بیشتر خم می‌شود».

آغاجی ایچیندن قورد یئیه‌ر.
«كرم درخت را از درون می‌خورد».( كرم از خود درخت است)

آغانئن مالی چئخاندا نوكرین جانی چئخئر.
«از اموال آقا داره كم میشه جان نوكر داره در میاد(شاه می بخشد شیخعلی خان نمی بخشد)».

آغریمایا‌ن باشا دسمال باغلامازلار.
«به سری كه درد نمی‌كند دستمال نمی‌بندند».

آغرییان دیشی چكرلر.
«دندانی را كه درد می‌كند باید كشید».

آغئزلاردا ساققئز اولماق.
«دهان به دهان گشتن».

آغئزئنا باخ تیكه كس.
«به اندازه دهانت لقمه بردار(پایت را به اندازه گلیمت دراز كن)».

آغئزئندا مرجیمك ایسلانمئر.
«عدس دردهانش خیس نمی‌شود(درمورد آدمی كه سرّ نگهدارنیست)».

آل آپارمئش.
( آل او را ببرد)(آل=موجودی موهوم و خیالى كه به چشم انسان تنها در شب یا زن حامله دیده مىشود)».

آل ایتدن معروف اولماق.
«مثل گاو پیشانی سفید مشهور بودن».

آللاه آدامئن عمروندن گؤتورسون ، قویسون شانسئنئن اوستونه.
«خدا از عمر آدم بردارد ، به شانسش اضافه كند».

آللاه ایكی قاپازی ، بیر باشا وور ماز.
«خدا دو سركوفت را به یك سر نمی زند».

آللاه ایلانی تانییب ، آیاغلارئنی قارنئنا سوخوب.
«خدا خر را شناخت و شاخش نداد».

آللاه باغلایان قاپئنی ، هئچ كیم آچامماز.
«دری را كه خدا ببندد، هیچ كس نمیتواندباز كند».

آللاه بیر قاپئنی باغلاسا ، آیری قاپی آچار.
«خدا اگر دری را به روی بنده اش ببندد ، در دیگر به رویش می گشاید(خدا گر ز حكمت ببندد دری ز رحمت گشاید در دیگری)».

آللاه داغئنا باخار قار وئره ر.
«خداوند به كوه اش نگاه می كند برفش می دهد(خداوند به هر كسی به اندازه لیاقتش میدهد، خلایق هرچه لایق)».

آللاه دغل بازا پای ورمز.
«خدااز فریب كاران حمایت نمی كند.»

آللاه شنبه نی جهودا قیسمت ائله سین.
«خداوند شنبه را قسمت جهودها كند».

آللاه قارغا ده ییل كی گوز اویا(آللاهئن بارماغی یوخدور ، گؤزووه سوخا).
«خداوند مانند كلاغ نیست كه چشم در بیاورد(چوب خدا صدا نداره)».

آللاه قازاناندان آلار وئره‌ر بئجه‌ره‌نه.
«خدا اختیار داره، »

آللاها قوربان اولوم كی، یاغی یاغ اوسته وئریب یارمانی یاوان قویوب.
«قربان خداوند بروم كه به یكی روغن روی روغن (صد نازو نعمت) داده وبرای یكی هم بلغور خالی».

آلچاقدا دایان كه چیخاسان باشا.
«برای رسیدن به قله كوه باید از دامنه شروع كنی».

آلئنمئش تاپئلمئش دی.
«چیزی كه خریده شده غنیمت است».

آناسئنا باخ قئزئنی آل،قئراغئنا باخ بئزینی آل.
«در موقع خرید پارچه حاشیه آن را خوب نگاه كن و در موقع ازدواج درباره مادر عروس تحقیق كن».

آنلایان بیر تل ده ن آنلایار(آدام اولانا بیر سوز یئته ر.آنلایانا بیر سؤز بسدیر.آنلایانا ایشاره، آنلامایانا میناره.آنلایانا بیر سؤز بیر كیتابدئر.آنلایانا بیر كلمه سازدئر،آنلامایانا زورنا قاوال آزدئر).
«عاقل را یك اشاره كافیست ».

[ویرایش] الف

اتوروب گمی نین ایچینده،گمی چی نین گو’زون ایور(اتوروب گمی نین ایچینده،گمی چی نه ن ساواشئر).
«هم تو كشتی نشسته هم به ناخدا گیر داده».

ات وئرمه ده ن ، كوفته ایسته مه(ات وئرمه میش ،كوفته الده ائدیلمز).
«تا وقتی گوشت نداده ای كوفته نخواه».

احتیاط ایییدین یاراشئغی دئر(احتیاط عاغلئن شرطی دیر).
«احتیاط زینت جوانمردان است(احتیاط شرط عقل است)».

احمد بی غم دیر.
«آدم بی خیالی است».

ادب بازاردا ساتئلماز.
«ادب در بازار فروخته نمیشود».

اریم اولسون ائرمنی اولسون(اراولسون اكبر اولسون).
«اخلاق و رفتار مهم نیست مهم این است كه شوهر و سایه سر باشد».

اششییم اؤلمه یونجا بیتینجه ك ، یونجام سارالما ، توربا تیكینجه ك.
«بزك نمیر بهار میاد ، كمپوزه با خیار میاد».

اششیه گوٍجوٍ چاتمیًر , پالانئ تاپدالاییًر .
«زورش به خر نمی رسد ، پالانش را كتك می زند»!

اشك نه بیلر آرپا باهادی.
«خر كه نمی فهمه جو گرونه(خر چه داند قیمت قند و نبات)».

اشید اینانما.
«بشنو و باور مكن».

ال الی یویار ، ال ده دؤنه ر اوزو یویار.
«دست، دست را می‌شوید، دست برمی‌گردد صورت را می‌شوید(همدلی و كمك به دیگران و رفتار متقابل آنها در تمامی زمینه‌ها)».

اله گوتورنده قاوال، گوته سوخاندا زورنا.
« »

الییم اله نیب قلبیریم گویده فئرئلدئر.
«الكم بیخته شده و غربیلم درهوا می‌چرخد(آردم را بیختم الكم را آویختم)».

الینده ن سو داممئر.
«از دستش آب نمیچكد(كنایه از آدم خسیس)».

ان بؤیوك بیجلیك دوزلوكدور.
«بزرگترین زیركی درستكاری و صداقت است».

اوباشداآغلاماق بوباشدا سئزئلداماقدان یاخشئدئر.
«ناله كردن در ابتدا از گریه كردن در انتها بهتر است(احتیاط اولیه بهتر از پشیمانی و گریه كردن در پایان كار است)».

اوجوزدان باهاسی اولماز.
« همیشه جنس گرانبها مرغوب و باصرفه تر است».

اوجوزلو اتین شورباسی اولماز.
«از گوشت ارزان شوربا نمیشود ».

اود آلتئندان كوز ،آدام آلتئندان سوز(آدامئن آلتئن سوز یاندئرار، قازانئن آلتئن كوز یاندئرار).
«خاكستر زیر آتش ، حرف پشت سر انسان(انسان بواسطه برخی از سخنان دیگران همیشه در زحمت و رنج است همچنان كه شعله ور شدن چوب زیر دیگ را می سوزاند)».

اود پارچاسی دی.
«یه پارچه آتیشه».

اوره ییم قئزمئر.
«دلم گرم نمیشه».

اوز گوزونده دیره یی گورمور ، اوزگه نین كینده توكو گورور.
«تیر را در چشم خود نمی‌بیند ولی مو را در چشم دیگری می‌بیند».

اؤزومون قشنگین چاققال یئیر.
«بهترین انگور (باغ) راشغال میخورد ».

اوزونه سیچیر ، منه گوز بره لدیر .
«برای خودش می ریند ، برای من چشم می دراند»!(خودش را خیس میكند,عصبانیتش را سر من خالی می كند.)

اوزو یئخئلان آغلاماز.
«كسی كه خودش بیفته گریه نمی كنه (خود كرده را تدبیرنیست)».

اوستورانین قاباغیندا سیچماسان ، دئیرلر گوتو یوخدی.
«كلوخ انداز را پاداش سنگ است.»(عوض عوض داره گله نداره)

اوغرو پیشیك آغاج گورجك قاچار.
«گربه دزده چوب ببینه فرار می‌كنه».

اوغرو دان اوغرویا حلالدی.
«دزد كه از دزد بدزده حلاله.»

اؤلسون او یاخشی كی پیسده ن سونرا گه له جك(اؤلسون او پیس كی یئرینه یاخجی سی گه له جك).
«بمیرد آن خوبی كه میخواهد بعد از بد بیاید(هیچ بدی نرفت كه خوب جاش رو بگیره)».

اول قارداشلئغئنی ثابت ائله سونرا ارث و میراث ایسته.
«اول برادریتو ثابت كن بعد ادعای ارث بكن».

اؤلو دوروب مرده شیری یویور.
«مرده بلند شده داره مرده‌شور رو غسل میده».

اؤلومدن باشقا هر شئیه چاره وار.
«فقط مرگ را چاره نیست».

اؤلمه ز خدیجه، گوره ر نوه نتیجه.
«نمیمیرد خدیجه،میبیند نوه و نتیجه (یعنی هركس كار بكند خوب و بد نتیجه كارش و یا عمل انجام یا فته اش را خواهد دید و پس از آن دیگران با دیدن نتیجه كار قضاوت خواهند كرد)».

اؤلمه ك اگر اؤلمه كدیر، بونه جان وئرمه كدیر.
«مرگ یك بار شیون هم یك بار».

اؤلن یوخدور قبرینه سئچاسان.
«هنوز خبری نیست كه داری برنامه میریزی».

اؤلویه اوز وئرسن ، سیچار كفنین باتیرار.
«به مرده رو بدی می رینه كفنشو كثیف می كنه».

او مراغا باسلئغئدی،ایلده بیر دفعه گلر.
«آن باسلوق مراغه است سالی یكبار میاید».

ایت موتالدان ال‌چكدی موتال ایتدن ال چكمیر.
«سگ از خیك دست برداشت خیك ازسگ دست برنمی‌دارد».

ایت هورر كروان كئچر.
«سگ پارس می‌كند، كاروان میگذرد(سگ لاید و كاروان گذر،جواب ابلهان خاموشی است)».

ایتین آیاغیندان تیكان چئخاردئر.
«از پای سگ خار در می‌آورد(سخت كوش- در مورد انجام كارهای سخت و مشاغل طاقت فرسا)».(كنایه ازشجاعت و نترس بودن)

ائرمنی قان گوروب.
«جهود خون دیده».

ائرمنی موسلمان ائله مك.
«».

ایری اوتوراق دوز دانیشاق.
«كج بشینیم، راست صحبت كنیم(اظهار صداقت و راسنگویی در هر موقعیتی)».

ایش ایچینده ایش وار.
«كاسه ای زیر نیم كاسه است».

ایش اینسانئن جووهه ری دیر.
«كار جوهره ی انسان است».

ایش قالسا اوستونه قار یاغار.
«اگه كار بماند رویش برف میبارد».(كار امروز را نگذار فردا)

ایشله ین دمیری، پاس باسماز.
«آهنی كه كار كند زنگ نمی‌زند(در زمینه ارزشمندی كار كردن بیان می‌شود)».

ایشی دوشنده آختارار ، ایشیم دوشنده قاوالار.
«وقتی كاری با من دارد دنبالم می گردد ، وقتی كاری باهاش دارم فراری ام می دهد».

ایكی عزیزین آراسئنا گیرمزلر.
«یعنی هیچوقت بین دو نفردوست و یار عزیز و صمیمی وارد نمی شوند(بین دو عزیز نباید فاصله و اختلاف انداخت».

ایلان هر یئره ایری گدر، اوز یوواسینا دوز گدر.
«مار هر كجا كه كج بره ، خونه خودش راست میره».

ایلانئن یارپئزدان خوشو گلمز گلر سو قئراغئندا چئخار.
«مار از پونه بدش میاد دم در لونه اش سبزه میشه ».

ایلانی اوتوب اژدها اولوب .
«مار را قورت داده شده اژدها».(مار خورده افعی شده)

ایل باهارئندان بیلینر.
«سالی كه نكوست از بهارش پیداست».

ائل گوجو، سئل گوجو(ائلین گوجو، سئلین گوجو).
«قدرت مردم مانند قدرت سیل است(دست خدا با مردم است)،در زمینه نیرومندی كار جمعی بیان می‌شود».

ائله دانئشئر كی پیشمیش تویوغون گولمه یی گلیر.
«چنان حرف می زند كه مرغ بریان خنده اش می گیرد».

ائله قورخور ، جین دمیرده ن قورخان كیمی.
«مثل ترسیدن جن از آهن می ترسد(كنایه از آدم ترسو است)».

ائله یئرده یاتماز كی آلتئنا سو كئچه.
«می گویند فلانی جائی نمی خوابد كه آب زیرش برود، بسیار محتاط است».

ائویمدن چئخئر قارنئما گئدیر.
«از خانه‌ام در میاید،به شكمم میرود(از این جیب به ان جیب)».

[ویرایش] ب

باخما اوزونون قاراسئنا ، باخ آلنئنئن سیتاراسئنا.
«فلفل نبین چه ریزه،بشكن ببین چه تیزه».

بارلی آغاجا داش وورارلار.
«درختی كه میوه داره بهش سنگ پرتاب می كنند(به‌درخت بی‌ثمر سنگ نمی‌زنند)».

باشدا آغئل اولماسا بدن عذابدا اولار.
«اگه تو سر عقل نباشه بدن تو عذابه».

باشئنا داش دا سالاندا ، اوجا یئردن سال(باشئنا كول ده اله سن ،اوجا یئردن اله).
«وقتی میخواهی بر سرت خاك بریزی از جای بلند بریز(همت بلند دار كه مردان روزگار – باهمت بلند بجائی رسیده اند)».

باغدا اریك واریدی سلام علیك واریدی، باغدان اریك قورتولدو سلام علیك قورتولدو.
«تازمانی كه سود میرسد دوست است».

باغبانئن گول واختی قولاغی ائشیتمز.
«گوش باغبان وقت باز شدن گل كر می شود».

بالا لی قارغا بال یئمه ز.
«كلاغی كه فرزند دارد خودش عسل را نمیخورد(همه چیز برای بچه ها)».

بال شیرین،بالا بالدان دا شیرین.
«عسل شیرین است ، فرزند از عسل هم شیرین تر».

بالئغ كونلو ایستیه نین گوتو سودا اولار(كونلو بالئغ ایسته نین گوتو بوزلو سو دا اولار،كؤنلو بالئغ اتی ایسته یه ن، قویروغون قویار بوز اوسته).
«كسی كه دلش ماهی می خواهد باید در آب فرو رود(هركه طوطی خواهد جور هندوستان كشد،كسی كه خربزه می خورد ، پای لغزش هم می نشیند)».

بركت ،حركت ده دیر.
«از تو حركت،از خدا بركت».

بش بارماغ بشیده بیر اولماز.
«پنج انگشت برابر نیستند».

بش ده آلاجاغئم یوخ اوچ ده وئره جاغئم.
«نه به اشتری سوارم نه چو خربه زیر بارم».

بش قئرانلئق یوغورت كیمین اوزون توتوب.
«مانند ماست پنج قرانی خودش را گرفته»

بودونیا بیر گوزگودور، هر گلن باخار گئدر.
«این دنیا مانند آینه است هركسی میاید و نظری بر آن می افكند».

بورجلو بوشلونون ساغلئغئن ایستر.
«طلبكار سلامتی بدهكار را می خواهد تا زنده باشد و بتواند دین خود را ادا نماید».

بوردا منم باغداددا كور خلیفه.
«در اینجا همه كاره من هستم همچنانكه در بغداد نیز خلیفه كور همه كاره است».

بؤركونو قوی قاباغئنا.
«كلاه خود را قاضی كن».

بورنو یئللی دیر.
«دماغش باد دارد».

بورنوندان توتسان جانی چئخار.
«اگر دماغش را بگیری جانش در می‌آید».

بوغدا بوغدادان بیته ر.
«از مكافات عمل غافل مشو***گندم از گندم بروید جو ز جو».

بوقارا او قارا یا بنزه مز.
«این تو بمیری از اون تو بمیری ها نیست».

بو گونون صاباحی دا وار(جمعه نین چرشنبه سی وار).
«امروز فردایی هم دارد(در مورد افرادی كه شاكر نعمت نیستند به كار می رود)».

بولاغ سو توكمه یی ایله بولاغ اولماز گئره ك اوزو جوشا.
چشمه با آب ریختن چشمه نمی شود خودش باید بجوشد.

بولانماسا دورولماز(خراب اولماسا آباد اولماز) .
«شرط آبادانی و اصلاح، به هم خوردن و از بین بردن برخی از شرایط و موارد است».

بونلاردان فاطییا تومان اولماز.
«از اینهان به فاطی تنبان نمی شود».

بیر آیاغی قبیرده اولماق(بیر آیاغی قبیرده دیر).
«پای كسی لب گور بودن».

بیر الده ایكی قارپئز توتماغ اولماز.
«با یك دست نمیتوان دو هندوانه را برداشت ».

بیر اینه اوزونه وور، بیر جووالدوز اوزگیه.
«اول یك سوزن به خودت بزن بعد یك جوالدوز به دیگران».

بیر باشی وار مین سئوداسی.
«یك سر دارد و هزار سودا.»

بیر بیر مین اولار،داما داما گو’ل اولار.
«یكی یكی هزار میشود چكه چكه دریاچه(استخر)میشود(قطره قطره جمع گردد وانگهی دریاشود)».

بیر تخته سی اسكیك دی.
«یه تخته اش كمه».

بیر تیكه نی بیلمه ین ،اون تیكه نی ده بیلمز(بیر تیكه نی بیلمه ین ، مین تیكه نیده بیلمز).
«كسی یك خوبی را(كه در حقش شده) نفهمد ده خوبی دیگر را هم نخواهد فهمید».

بیر داش ایله ایكی قوش وورماق.
«با یك تیر دو نشان زدن».

بیر سوز اولماسا،مین سوز دئییلمز(بیر سوز اولماسا دئمزلر).
«تا نباشد چیزكی مردم نگویند چیزها».

بیر كنده گیردین هامی كور سنده كور(یالانا بورون ، ال ایله سورون).
«اگر وارد دهی شدی دیدی همه كور هستند تو هم كور باش (خواهی نشوی رسوا همرنگ جماعت شو)».

بیر گول ایله باهار اولماز.
«با یك گل بهار نمی شود».

بیرلیك هاردا دیرلیك اوردا.
«یكدلی هرجا كه باشد زندگی آنجاست».

بیرین بیلیرسن بیرین یوخ.
«یكی را می دانی یكی را نه ».

[ویرایش] پ

پاخما اولماسا، مرد رند آجئن دان اولر.
«اگر آدم پخمه وجود نداشته باشد، رند از گرسنگی می میرد».

پاكات ایچینده سؤز دئمه ك.
«چیزی را با كنایه و در پرده گفتن».

پنیری دری ساخلار قادئنی اری.
«پنیر را خیك ( توبره ) نگه می دارد و زن را شوهر».

پوخ پوخدور ، یاشی یا قوروسو.
«گوه گوه است،چه تر چه خشك(سر و ته یه كرباسن)».

پولو وئر پولا.
«پول را بده به پول».

پیچاق اوز دسته سین كسمه ز.
«چاقو دسته خودشو نمیبره(هیچ شخصی حتی فرد دیوانه و احمق به خانواده خود آسیب نمی رساند)».

پیچاق وورسان قانی چیخماز.
«چاقو بزنی خونش در نمی‌آید».(كنایه از عصبانیت)

پیس اولادی نه آتماغ اولار نه اوتماغ.
«فرزند بد و ناخلف را نه میشود طرد كرد نه میشود قورت داد».

پیشی یه دئدیلر پوخون درمان دی ،سئچدی اوستون باسدئردی.
«به گربه گفتند گهت دوا است ، رید ،روش خاك ریخت».(كنایه از فرد خسیس)

[ویرایش] ت

تانری داغئنا باخار، قار وئرر.
«خداوند به هر كسی متناسب با ظرفیتش روزی می‌دهد».

تانری یازانی ، بنده پوزا بیلمه ز.
«سرنوشت را نمی‌شود تغییر داد».

تایلی تایئن تاپمالی.
«كبوتر با كبوتر باز با باز، كند همجنس با همجنس پرواز».

تك الده ن سس چئخماز.
«یه دست صدا نداره».

تكلئق آللاها گلیب.
«تنهایی خدا را زیبد».

تلسه ن قئز اره گئتمز،اره گتسده خئیر گؤرمز.
«دختری كه برای شوهر كردن عجله كند، نمیتواند شوهر كند و اگر توانست شوهر كند در زندگی اش خیر نمیبیند».

تنبل احمد دیر.
«آدم تنبلی است».

تنبل قادئنئن ، قئزی زیرنگ اولار.
«زن تنبل ، دختر زرنگ خواهد داشت».

توخون آجدان خبری اولماز .
«شخصی كه سیر است از احوال گرسنه آگاهی ندارد(سواره از پیاده خبر ندارد)».

توك ایله دری،اوره كده ن سو ایچه ر.
«مو و پوست از دل آب میخورند(وضعیت پوست و مو را دل آدم مشخص میكند)».

تولكوسن آسلانلا چیخما ساوشا.
«اگر روباهی با شیر دعوا نكن».

تولكو سوواخلی باغا گیرمه ز.
«روباه به باغ محصور وارد نمی شود».

تولكویه دئدیلر هانی شاهیدین؟ دئدی: قویروغوم.
«به روباهه گفتن شاهدت كیه؟ گفت: دمبم».

تویدا،اوینایانین بویون گوره رلر.
«تا مرد سخن نگفته باشد عیب و هنرش نهفته باش».

[ویرایش] ج

جان وئره‌ر مال وئرمه ز(جانین وئره ر ،ولی مالئن ورمه ز).
«جانش را میدهد ولی مالش را نه».

جانی بوشلوغدان ائرمنی یه دایی دئییر.
«یعنی بواسطه تنبلی و كاهلی به غریبه و نا آشنا رو می اندازد».

جفا چكمه ین، صفا گورمز.
«كسی كه سختی نبیند به آرامش نمیرسد».

جوجه نی پاییزدا سایارلار.
«جوجه را آخر پاییز می‌شمارند».

جوجه همیشه سبت آلتئندا قالماز.
«جوجه همیشه زیر سبد نمیماند».

جویود دور(جویود كیمین پوللارئن یئغئر).
«جهود(خسیس)است(مثل جهود پولهایش را جمع میكند)».

جهننمه گئدن اؤزونه یولداش آختارار.
«مسافرجهنم ، دنبال رفیق می گردد».

[ویرایش] چ

چادراسئزلئق دان ائوده قالئب(تومانسئز لئقدان ائوده قالئب).
«از بی چادری تو خونه مونده-آب نمی بیند وگرنه شناگر قابلی است(بدی و خیانت نكردن او از فقدان وسائل است)».

چاغئرئلان یئرده ییت ـ چاغئرئلمایان یئردن ایت(چاغئران یئرده ن قالمازلار، چاغئرمایان یئره باخمازلار).
«جایی كه دعوت شده ای حاضر باش ـ از جایی كه دعوت نشده ای پنهان باش».

چالما قاپیمی ، چالارلار قاپینی.
«درم را نكوب ، در تو را هم می‌كوبند.( آزارم نده كسی هم ترا آزار خواهد داد)».

چوخ زامان ، دوران اوكوز ، یاتان اوكوزون باشینا سیچار.
«خیلی وقتها گاو ایستاده بر سر گاو نشسته می‌ریند».

چوخ محبت تئز آیرلئق گتیره ر.
«محبت زیاد زود جدایی می آورد(تب تند زود سرد میشود)».

چوخ یاشایان چوخ بیلمز،چوخ گزه‌ن چوخ بیلر.
«كسی كه زیاد عمر كند زیاد نمیداند،كسی كه زیاد سفر كند زیاد میداند.جهاندیده بسیار می داند( مورد كسانی كه سن زیاد و موی سفیدشان را دلیل دانایی شان تلقی می كنند بكار می رود)».

چؤره یی سوفرادا گؤرؤب ، سویو كوزَه‏دَه(گونو باجا‏دا گؤروبدور سویو كوزَه‏دَه).
«نان را در سفره دیده و آب را در كوزه،آفتاب را از روزن بام دیده‌است و آب را در كوزه(در مورد كسی گفته می‌شود كه نازپرورده‌ است)».

چولك اكه ن ، طوفان بیچه ر.
«هركه باد بكارد، طوفان درو خواهد كرد».

چؤلمَك گَزَر ، قاپاغئنئ تاپار.
«دیزی می‌گردد و درِ مناسب خودش را پیدا می‌كند».

چومچه آش دان ایستی اولوب.
«كاسه ی داغ تر از آش بودن».

چیراغ اوز دیبینه ایشئغ وئر مز(چیراغ اوز دیبینه ایشئغ سالماز).
«چراغ به اطراف خود نور نمیدهد(كنایه از كسانی است كه با وجود مستحق در اطرافیان خود فقط دیگران از وجود او بهره مند می شوند)».

[ویرایش] ح

حاجی لك ‌لكین آرتئغ بالاسی.
«جوجه اضافی لك‌لك( جوجه‌‌ای كه خود لك‌لك از لانه بیرون پرت میكند)».

حالوا ـ حالوادئمك له، آغئز شیرین اولماز.
«با حلوا حلوا گفتن دهن شیـرین نمی شود».

حامام سویو ایله دوست توتماق(خلیفه كیسه سیندن باغئشلاماق).
«با آب حمام دوست پیدا كردن(از كیسه خلیفه بخشیدن)».

حسن تلسیك دیر.
«خیلی آدم عجولی است».

حكماوار اوزاخ كردیسی یاخئن(همدان اوزاخ كَردی یاخئن ).
«حكم آباد(همدان) دور ولی كرتهایش نزدیك است(كنایه از كسی است كه به دروغ می گفت من در حكم آباد(همدان)از روی كرت بزرگ می پریدم غافل از اینكه كرت همه جا هست و امتحان كردن آن نیاز به شهر خاصی ندارد)،اگر یزد دور است، گز نزدیك است».

حق آلمالئدئر، وئرمه لی ده ییل.
«حق گرفتنی است دادنی نیست».

حق ایله باطیلین آراسی دورد بارماقدئر.
«فاصله حق و باطل چهار انگشت است».

حق داشی آغئر اولار.
«سنگ حق سنگین است».

حق سوز آجی اولار.
«حرف حق تلخ است».

حق سوز آخار سولاری ساخلار.
«حرف حق آبهای جاری را متوقف میكند».

حیرصین دوولته زیانئ وار.
«عصبانیت به مال ودولت زیان دارد(در زمان عصبانیت زدن و شكستن به دارایی خود انسان ضرر می رساند)».

حیوانئن دیشینه باخارلار ،اینسانئن ایشینه.
«سلامت حیوان به دندان است وشایستگی انسان به عملش».

[ویرایش] خ

خالا خاطیرین قالماسئن.
«محض خالی نبودن عریضه».

خانئم سئندئران قابئن سسی چئخماز.
«ظرفی كه خانم خانه می شكند صدایش در نمی آید(صدایش را در نمیاورند)».

خان یورغانی میتیل اولماز.
«لحاف خان از جنس متقال نیست».

خاتئن قئز خالاسئنا چكر، قوچ ایید دایئ سئنا(خانئم قئز خالئسئنا چكر، خان اوغلان دایئسئنا).
«دختر خانم شبیه خاله اش میشود ، آقا پسر شبیه داییش».

خكه خكه دئیینجه قئش چئخار.
«تا تو بخوای بگی خكه(تكه های كوچیك زغال)زمستون تموم شده».

خیاطین اینه سی ایتمسه گونده اون دانا كوینك تیكر.
«سوزن خیاط اگه گم نشه روزی ده تا لباس میدوزه».

خئییر وئر ، خئییر گوتور.
«خیر بده ، خیر بردار».

[ویرایش] د

داغ داغا یئتیشمز، آدام آداما یئتیشر.
«كوه به كوه نمی رسد آدم به آدم میرسد».

دالی یا قالسان دئیرلر گیج دی ، قاباغا گئچسن دییرلر بیج دی.
« اگه عقب بمونی میگن گیجه و اگه جلو بزنی میگن زیادی زرنگه(شاگرد خیاط اتو را گرم می آورد حرف است سرد می آورد حرف است)»!

دانئشماق گوموشده ن اولسا دانئشماماق قئزئلدان دئر.
«اگر صحبت كردن از نقره باشد صحبت نكردن از طلاست(سكوت طلاست)».

دده م منه كور دئدی، هر گلنی وور دئدی.
« »

دمیر قاپی نین تخته قاپی یا دا ایشی دؤشر.
«در آهنین هم روزی كارش به درب چوبی می‌افتد».

دوز یولدا یئری ینمیر، شوخوملوخدا شیللاق آتیر.
«راه صاف را نمی تواند برود ، توی زمین شخم خورده شلنگ ‌تخته می‌اندازد».

دوز یول گه ده ن ، یورولماز.
«كسی كه در راه راست قدم بردارد ، خسته نمیشود».

دوزه ن آپارار دایانان مقصده چاتار.
«كسی كه صبر كند برنده میشود و هركه شكیبا باشد به مقصد میرسد(گر صبركنی زغوره حلوا سازی)».

دوست باشا باخار، دوشمن آیاغا.
«دوست به سر نگاه میكند ، دشمن به پا».

دوشانا دئییر قاچ ، تازی یا دئییر توت.
«به خرگوش میگه بدو، به سگ تازی میگه بگیر».

دولانان آیاغا داش دیه ر.
«هر كس با برنامه ریزی صحیح و خردمندانه تلاش و كوشش كند حتماً موفق خواهد شد(جوینده یابنده است)».

دولت دوشانی ارابا ایله توتار.
«دولت خرگوش را با ارابه میگیرد».

دولتلی پول چیخاردار ، كاسیب اوتیرار پوللارین سایار !
«ثروتنمد پول در می آورد ، فقیر می نشیند پولهای او را حساب می كند»!

دووارا مینه ن طالعینده اولاسان.
« »

دوواری نم یئخار ،اینسانی غم.
«دیوار را رطوبت ویران می كند انسان راغم».

دوه دن بویوك فیل وار.
«از شتر بزرگتر فیل هست ».

دوه دن ده بیر قیل غنیمتدیر .
« یك مو از خرس كندن غنیمت است».

دوه یه دئدیلر بوینون ایریدی ، دئدی هارام دوزدور كی بوینوم ایری اولا.
«به شتر گفتند كه گردنت كج است ، گفت كجایم صاف است»؟

دئدی دئدی ملاكه دیر.
«اگر چیزی را زیاد بگویند ملكه ذهن میشود و اتفاق می افتد».

دئدیلر ایش، قیز دئدی اره گئده‌جه یه م، گلین دئدی آیریلاجاغام، قوجا دئدی اؤله‌جه یه م، اولدو قیش، نه قیز اره گئتدی، نه گلین آیریلدی، نه ده قوجا اؤلدو ایش ده یئرینده قالدی.
« »

دئدیلر عزرائیل اوشاق پایلایئر، دئدی نه وئرسین نه آلسئن.
«مرا به خیر تو امیدی نیست شر مرسان».

دئدی نئجه سن بیر سوز دئییم چاتدایاسان،دئدی نئجه سن آنلامایام پارتدایاسان.
«گفت چطوره یه حرفی بگم كه بتركی ، گفت چطوره كه خودمو بزنم به نفهمی تا تو بتركی »

دئوین قولاغئنا قورقوشوم.
«بر گوش دیو سرب(گوش شیطان كر)».

ده لی دلی نی گورنده ، چوماغین گیزله در.
«دیوانه كه دیوانه ببیند چماقش را قایم میكند.»

ده لی یه همیشه بایرامدئر(ده لی یه گونده بایرامدئر).
«برای دیوانه همیشه عید است(برای دیوانه هر روز جشن است)».

دینمه یه نین ،دینه نی وار.
«».

دییرمان نوبتینن ایشلر .
«آسیاب به نوبت است».

[ویرایش] ذ

ذكرسیز مومنی شیطان آللادار.
«مومن بدون ذكر و نماز را شیطان گمراه می كند».

ذوقسئز طاعت بارسئز آغاجدئر.
«طاعت بدون ذوق درخت بی بار است».

[ویرایش] ر

رحمت دوزه نه ،لعنت پوزانا.
«رحمت بركسی كه كارها را درست می كند و لعنت بركسی كه كارها را برمی اندازد».

رشید اوغول وورماغا آتاسئندان ایذن آلماز.
«رشید برای زدن پسرش از پدرش اجازه نمی گیرد».

رعیتین دوواری آلچاق اولار(كاسئبئن دوواری آلچاق اولار).
«دیوار رعیت كوتاه می شود(چراغ فقیر نور ندارد)».

رنگیمه باخ احوالئمی خبر آل.
« به آب و رنگم بنگر و از احوالم باخبرشو».

روزوسو گلن زامان یوخو توتار كؤپه یی.
«وقتی زمان روزی سگ میرسد خوابش میبرد».

روس تویوغودور پئسلاسان پئسلانار.
«»

روشوه جهنمی ایشئقلاندئرار.
«رشوه جهنم را درخشان میكند».

ریحان مرزه كردیسینه گتمیركی.
«به كرت و باغچه ریحان مرزه كه نمیرود».

[ویرایش] ز

زر قدرین زرگر بیلر.
«قدر زر زرگر بداند».

زحمت چكمه ین راحتلئغئن قدرینی بیلمز.
«كسی كه زحمت نكشیده باشد قدر راحتی را نمیفهمد».

زحمت سیز بال دادانمازسان.
«بدون زحمت نمیتوانی عسل بخوری(نابرده رنج گنج میسر نمیشود)».

زحمتی مشاطه چكر لذتی داماد آپارئر.
«مشاطه زحمت میكشد داماد لذت میبرد».

زیانئن یاریسئندان قایئتماق قازانجدئر.
«ضرر را از هر كجا بگیری نفع است».

[ویرایش] س

ساح باشا ساقئز یاپئشدئرما(ساح باشئنا ساققئز سالما).
«سری كه درد نمی كنه دستمال نمی بندند(میفكن بر سر بی موی خود زفت)».

ساخلا سامانی ، گلر زامانی.
«كاه را نگه دار وقت استفاده آن میرسد(هرچیز كه زار آید، یك روز به‌كار آید)».

سارالا سارالا قالماخدان ، قیزارا قیزارا اولمه ك یاخشئدئر.
«مرگ سرخ به از زندگی ننگین است».

ساققالیم یوخدور سوزوم كئچمیر.
«ریش ندارم حرفم را قبول ندارند».

سرباز نه بیلیر هیوا كالدئر.
«سرباز چه می فهمه كه میوه هنوز كاله ( خر چه داند قیمت نقل و نبات)».

سس سیز طیاره دیر.
«آب زیر كاه است».

سفه ننه نین سفه ده قئزی اولار.
«مادر كه بی عقل باشد دخترش هم بی عقل میشود».

سلام سلامتلئق گتیره ر.
«سلام سلامتی میاره».

سن چوره یی آت سویا ، بالئق بیلمسه ، خالیق بیلر.
تو تكه نان را در آب بریز اگر ماهی نفهمد ، خدا میفهمد.(تو نیكی میكن و در دجله انداز كه ایزد در بیابانت دهد باز)

سن آقا ، من آقا ، اینكلری كیم ساغا؟
«تو آقا ، من آقا ، راستی !گاوها را كی بدوشد ؟!».

سن اوخیانی من توخورام.
«چند پیراهن بیشتر از تو پاره كردم».

سندن حركت ،الله دان بركت.
«از تو حركت ،از خدا بركت».

سو بولبولو دور.
«كنایه از كسی كه زیاد به حمام میرود».

سوبیر یئرده قالسا ایی له نر.
«تحرك لازمه زندگی است».

سوت گولونده دیر.
«تو استخر (دریاچه ی )شیر است».

سودا بوغولان سامان چؤپوندن یاپئشار.
«غریق بر هر گیاه خشك چنگ زند».

سؤزو آت یره صاحبی گؤتوره ر.
«حرف را بینداز زمین صاحبش برداره».

سؤز سؤز آچار، سؤز گؤز آچار.
«حرف حرف را میاورد ، حرف هم چشم را باز میكند».

سؤز سؤز گتیره ر،آرشئن بئزی.
«یعنی یك حرف كافی است گفته شود تا سخن و حرف جدیدی بواسطه آن مطرح شود».

سؤز وار گلر كچر ، سؤز وار دلر كچر.
«سخنی هست كه گفته می شود و می گذرد ، سخنی هست كه گفته می شود و دل و جگر را سوراخ می كند و می گذرد».

سؤزون دوزون اوشاق دئیر.
«حرف راست را بچه میگوید».

سویوغ سولیمان دیر.
« »

سویون آخارئندان،آدامئن یئره باخارئندان گرك گورخاسان.
«از آن نترس كه های و هوی دارد،از آن بترس كه سر به زیر دارد».

سیچانلار پلنگ اولامازلار،تؤلكولر آسلان.
«در موشها استعداد پلنگ شدن نیست ودر روباه ها استعداد شیر شدن».

سیدر كافیر موفته اولسا اوزان اول.
«سدر و كافور كه مفت باشه بخواب بمیر».

سئرچه ندیر كلله پاچا سی نه اولا(قارئشقا ندیر كلله پاچا سی نه اولا).
«موضوع بی اهمیت قابل بحث نیست».

سئنان قول بویوندان آسلانار.
«دست شكسته وبال گردنه».

[ویرایش] ش

شاهیدده ایمان یوخ بی ده عدالت.
«زیبا روخان ایمان ندارند و پادشاهان عدالت».

شرطی شوخومدا كس، خیر ماندا یابا لاشما یاسان(شرطی شوخومدا كس خرمنده شنه دعواسی چئخماسئن).
«جنگ اول به از صلح آخر است».

شووه ره ن مزاج دئر.
«اشاره به كسی كه نظرش را سریع تغییر میدهد».

شئر غزل دئییر.
«چرند میگوید».

شیرین سوز ایلانی یوواسئندان چئخاردار.
«زبان خوش مار را از سوراخ بیرون می‌آورد».

[ویرایش] ص

صبر ایله حالوا پیشر ای قورا سندن.
«گر صبر كنی زغوره حلوا سازم».

صوبحانه نی یولداشئن ایله یئه ، ناهاری اوزون تك یئه، وشامی دشمنین ایله یئه.
«صبحانه را با دوستت بخور، ناهار را تنها بخور ، و شام را با دشمنت بخور».

[ویرایش] ض

ضررین قاباغئن هر واخت توتسان منفعت دیر.
«جلوی ضرر را هر وقت بگیری منفعت است ».

[ویرایش] ط

طعنه لی سوزدن ایتی قئلئنج یاخشئدئر.
«شمشیر تیز از حرف با طعنه بهتر است».

[ویرایش] ظ

ظولمون آخیری اولماز.
«ظلم عاقبت ندارد».

ظولم ایله آباد اولان عدل ایله ویران اولار.
«آنچه كه با ظلم آباد شود با عدل ویران میشود».

[ویرایش] ع

عاغئل عاغئلدان اؤتكم اولار.
«عقل از عقل نافذ می شود(همفكری و مشورت)».

عجله ایشینه شیطان قارئشار.
«عجله كار شیطان است».

عذاب ملاكه سی دیر.
«فرشته ی عذاب است».

عوض عوض اولدو قاری.
«این به اون در».

عوضین بدل آددا اوغلو وار.
«عوض عوض داره گله نداره».

[ویرایش] غ

غوربت جنت اولسادا، یئنه وطن یاخشئ دئر.
«یوسف كه به مصر پادشاهی میكرد می گفت بی شاهی كنعان خوشتر».

[ویرایش] ق

قادئنئن یالاغی سمنی قویار ، كیشنین یالاغی باققال دوكانی آچار.
«زن شكمو سمنو می پزد ، مرد شكمو دكان بقالی می زند».

قادئن وار ائو یاپار قادئن وار ائو ییخار.
«زنی هست كه خانه را آباد میكند، زنی هم هست كه خانه خراب میكند».

قارا قارغانئندا بالاسی اوزونه خوشدور.
«بچه كلاغ سیاه هم برای مادرش خوشگل است».

قارداشلار ساواشدئلار ابله لر ایناندئلار.
«برادرها باهم دعوا كردند،ابلهان هم باور كردند».

قارغادان قناری اولماز.
«كلاغ فقط یك كلاغ است و نمی توان آنرا به جای قناری جا زد( نمی توان ذات و جوهره افراد را تغییر داد)».

قارقئشئن ایكی باشی اولار.
«نفرین دو سر دارد».

قازان قازانا دئیر، گوتون قارا دئر(قازان قازانا دئییر دیبین قارا دئر، قازان قازانا دئییر اوزون قارا ، گودوش گودو شا دئییر اوزون قارا اولسون).
«دیگ به دیگ میگه رویت سیاه است ( كسی كه عیب دارد عیب دیگری را می گیرد،در مورد افراد خلافكار گفته می شود كه به خلاف وبزه دیگران اعتراض دارند)».

قاقا اولمایان یئرده ایدیه قاقا د ئیر لر.
« »

قانی قانیله یومازلار.
«خون را با خون نمی شویند».

قلم،قئلئنجدان ایتی دیر.
«قلم،از شمشیر تیزتر است».

قورخان باش سالیم قالار.
«سری كه بترسد سالم میماند».

قورخان گوزه چوپ دوشه ر(قورویان گوزه چوپ دوشه ر).
«موش توی كاسه آدم وسواسی میافتد».

قورخموش آداما قویون باشی جوت گورونر(گوز گوردوغوندان قورخار،ایلان چالمئش آلا چاتی دان قورخار).
«مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید میترسد».

قورد آرتسا،پاخئل دا آرتار(پاخئل آرتماز).
«اگر گرگ پیشرفت كند، بخیل هم پیشرفت میكند(بخیل پیشرفت نمیكند)».

قورد بالاسی ، قورد اولار(قورد انی یی (بالاسی) یئنه قورد اولور).
«عاقبت گرگ زاده گرگ شود گرچه با آدمی بزرگ شود».

قورددان قورتولدوغ، قولیبیابانیه توش گلدیك.
«از شر گرگ خلاص شدیم، گرفتار غول بیابونی شدیم ( از چاله به چاه افتادیم)».

قورد دومانلئغی سئوه ر.
«گرگ از پراكندگی، بلبشویی و مه آلودی خوشش می آید تا از فرصت بوجود آمده بتواند به اهداف پلیدش دست یابد».

قوردون سلامی طمع سیز اولماز.
«سلام گرگ بی طمع نیست».

قورو قورو قوربانئن اولوم.
« تعارف كم كن و بر مبلغ افزای».

قوناغ ائو ییه سی نین دوه سی دیر.
«مهمان شتر صاحبخانه است ».

قوناغ قوناغی سئومه ز ، ائو ییه سی هئچ بیرین.
«مهمون، مهمونو نمیتونه ببینه صاحب‌خونه هردو را».

قونشو آشی دادلی اولار(قونشو قادئنی آدامئن گوزونه قئز گلیر،تویوغو دا غاز گلیر).
«مرغ همسایه غازه(زن همسایه به چشم آدم ، دختر می آید و مرغش هم غاز)».

قویو قازان اوزون درینده گوره ر.
«چاه كن همیشه خودش را در ته چاه می بیند،چاه كن همیشه ته چاه است(چاه مكن بهر كسی اول خودت دوم كسی)».

قویون اولمایان یئرده كچی یه حاج عبدالكریم آقا دئیرله.
«جایی كه گوسفند نباشه به بز حاج عبدالكریم آقا میگن(تو شهر كورا یه چشم پادشاهه)».

قئز ائوینده تویدور اوغلان ائوینده خبر یوخدور.
«در خانه عروس جشن عروسی برقرار است در خانه داماد خبری نیست».

قئز بادام دئر ، بالاسی بادام ایچی(منیم بالام بادام دئر ، بالاسی بادامئن ایچی).
«دختر مانند بادام است فرزندش مغز بادام(فرزند من بادام است ، بچه اش مغز بادام)».

قئزئم سنه دئییرم گلینیم سن اشید.
«دخترم به تو میگم، عروسم تو بشنو(به در میگم دیوار بشنوه)».

قئش چئخار اوزو قارالئق كوموره قالار.
«بالاخره زمستان هم می گذرد و روسیاهی به زغال می ماند».

قیصاص قیامته قالماز.
«مجازات گناه به قیامت نمی ماند».

[ویرایش] ك

كار ائشیدمز، یاراشدئرارـ كور گؤرمه ز ، قوراشدئرار .
«كر نمی شنود و جفت وجور می كند ، كور نمی بیند و سرهم می كند».

كاسیب(كسبه چی)مرد اولار.
«كاسب جوانمرد میشود».

كاسئبی دَوَه اوستوندَه بووَه سانجار(كاسئبی، دوه اوستونده ایلان وورار).
«آدم بی چیز (آس و پاس) رو (در حالیكه) روی شتر (سوار است)، رتیل می گزد(آدم فقیر(بدبخت) اگر روی شتر هم باشد مار آن را نیش میزند)».

كچی جان هاییندا، قصاب پیی آختارئر.
«بز از جانش می ترسد، قصاب دنبال دنبه می گردد».

كچی نین اجلی گلنده باشین چوبانین چوماغینا سورتر.
«وقتی عمر بز به سر آمد، خودش را به چماق چوپان می مالد».

كچی نین قطوری سر چشمه دن سو ایچر.
«بز گر از سر چشمه آب می خورد».

كدخدانی گور، كندی چاپ .
«اگر در جایی خواستی به هدف و مقصود خود دست یابی دل صاحب ورئیس آنجا را بدست آور و سپس هر كاری خواستی بكن».

كفنین جیبی یوخدور.
«كفن جیب ندارد».

كله سویودور.
«كشكه».

كورا گئجه گوندوز بیردیر(كورا نه گئجه نه گوندوز).
«كور را شب و روز یكسان است(برای كور شب و روز فرقی نداره)».

كورآللاهدان نه ایستر ، ایكی گوز بیری ایری بیری دوز.
«كوراز خدا چی میخواد دوتا چشم یكی كج یك سالم».

كور توتدوغون بوراخماز.
«كور چیزی رو كه بگیره ول نمی كنه(آدم كور در كارها لجوج و سختگیر است)».

كور قوشون روزوسون الله وئره ر.
«روزی پرنده ی كور را خدا میدهد».

كور كورا دئیر زیت گوزونه.
«كور به كور میگوید بگوزم به چشت(دیگ به دیگ می گوید روت سیاه)».

كوزَه تزه لئغدا(تزه اولاندا)سویو سوُیوق ساخلار(تزه كوزه سرین سو).
«كوزه فقط وقتی نو است ، آب را خنك نگاه می‌دارد( كنایه از اینكه : هر چیز ، تازه‌اش خوب است)».

كوزه چی سئنئق قابدان سوایچر.
«كوزه گر از كوزه شكسته آب می خورد».

كوزَه ، سو یوْلوندا سئنار.
«كوزه ، سرانجام در راهِ آوردن آب ، خواهد شكست».

كیتاب ،بیلیك منبعی دیر.
«كتاب منبع دانش است».

كئچمه نامرد كؤرپوسوندن قوی آپارسئن سل سنی***یاتما تولكو دالداسئندا قوی یسین اصلان سنی.
«از پلی كه نامرد درست كرده عبور نكن بزار سیل تو رو با خودش ببره و به روباه تكیه نكن ، همین بهتر كه شیر تورو بخوره».

كیچیكدن خطا، بویوكدن عطا.
«كوچكتر خطا می كند و بزرگتر بواسطه بزرگی می بخشد».

كیشی توپوردویون یالاماز(كیشی ده سؤز بیر اولار،كیشی سوزونون اوستونده دورار).
«مرد تفش را لیس نمیزند،قول مردان جان دارد(حرف مرد یكی است،مرد سر حرفی كه زده میایستد)».

كیشی قئزی اولمایاسان ،كیشی قادئنی اولاسان.
«دختر جوانمرد بودن مهم نیست،مهم این است كه زن جوانمرد باشی».

كیم اوز قاتئغئنا(آیرانئنا)تورش دئیر؟(هئچ كیم اوز خمیرینه تورش دئمز).
«هیچكس به ماست(دوغ)خودش ترش نمی‌گه».

[ویرایش] گ

گل یاپیشما گؤجؤن چاتمایان داشا* گؤتؤره بیلمزسن زورا دؤشرسن.عاشیق علعسگر
« »

گلین اوینایا بیلمیر ،دئییر اوتاق ایری دیر.
«عروس نمی تواند برقصد ، می‌گوید زمین كج است(وقتی زمین سفت است ، گاو از چشم گاو می بیند)».

گلین گلیب اوجاغ اوستونه.
« »

گمینین ایشینی گمیچی بیله ر(چوره یی وئر چوركچیه بیر چورك ده اوسته وئر).
«كار را به كاردان بسپار(كار را به كاردان سپردن و چند برابر اجرت دادن بهتر است تا به دست افراد ناشی بدهند)».

گورول آما یاغما.
«رعد و برق بزن ولی نبار».

گولد ه ن تیكان اولار تیكاندان گول.
«از گل خار میشود و از خار گل(گاهی اوقات فرزند خانواده ی خوب ،آدم بدی میشود و فرزند خانواده ی بد آدم خوبی میشود)».

گول،گوللر آچئلسئن.
«بخند،تا گلها باز شوند(بخند تا دنیا به روت بخنده)».

گولمه قونشونا ، گلر باشئنا.
«به همسایه نخند ، سر خودت هم میاد».

گونشی پالچیقلا سووار ماق اولار می؟
«اندود توان چشمه ی خورشید به گل»؟

گئجه اودونا گئدن چوخ اولار.
«قصه شب دراز است(شب دراز است و قلندر بیدار)».

گئجه شهره گئدن چوخ اولار ، قیشدا بوستان اكن.
«شب كسی كه میگوید به شهر می‌روم زیاد است ، زمستان كسی كه می‌گوید جالیز خواهم كاشت».

گئدر بوستان قئراسی ، قالار اوزون قارا سی.
«خربزه نارس و هندوانه بوستان تمام میشود و فقط روسیاهی میماند».

گئدیب حاماما ،اولوب شاماما(گئده جه یم حاماما،چئخام اولام شاماما).
«یعنی نتیجه استحمام و آرایش این است كه انسان تمیز و معطّرگردد».

گی یه ن ایله یی یه نین كین الله وئره ر(یئیجین ایله گئیجینینكین آلله یتیره ر).
« »

[ویرایش] ل

لاری خوروز بانلاماز، بانلاسا واخت آنلاماز.
«اشاره به آدم وقت نشناس می باشد-حسنی به مكتب نمی رفت وقتی می رفت جمعه می رفت».

لالئن دیلین ننه سی بیله ر.
«زبان لال را مادرش میفهمد(آشنا داند صدای آشنا)».

لای لای بیلیرسن نیه یاتمیرسان؟
«لالایی بلدی چرا نمی خوابی»؟

لپه نی دئمه دویونو ده، دونه نی دئمه بویونو ده.
«لپه را نگو برنجو بگو،دیروزو نگو امروزو بگو(داشتم داشتم حساب نیست دارم دارم حساب است)».

[ویرایش] م

مالی قاز(زیندگانلئغئ مالی قاز كئچیر).
«بخور و نمیر(زندگی بخور و نمیری دارد».

ماتئ میخاناسئ دئر(فاطی میخاناسی دیر،حسن سوخدو دییرمانئ دئر).
«میخانه ماتی(فاطی)است(شهر هرت است)».

مال گئدر بیریانا ایمان گئدر مین یانا.
«در مورد افرادی كه تحقیق نكرده به دیگران تهمت و افترا می بندند بكار می رود».

محبت قئیچی سی هر شیی كسه ر.
«قیچی محبت همه چیز را میبرد».

مرند اولوسو كیمین اوزانئر(مرند اولوسو دور).
«مانند مرده های مرند دراز میشود».

مغرورلوق ائیله یب اوستادام دئمه***وقت اولار بیریئرده دارا دؤشرسن.عاشیق علعسگر
«احساس غرور نكن و خود را بزرگ مبین زمانی می رسد كه كم می آوری».

ملا اولدو مكتب داغیلدی.
«ملا مرد مكتب هم تعطیل شد».

من دئییرم فدم دمه، سن دئییرسن دامدان داما.
«من می گویم آسمان تو می گویی ریسمان».

موسی مئسئب دئر.
«موسی كز كرده(كنایه از كسی كه كار اشتباهی كرده و ساكت و خجل گوشه یی نشسته)».

مئخی میسمارا دونده رن الله دئر.
«هر چیزی در ید پروردگار است».

مئردار اسكی اود دوتماز(مال پوخون ائلدئرئم وورماز).
«بادمجان بم آفت ندارد».

میرزا قلمدان دی.
«میرزا قلمدان است».

میوه‌نین یاخشی سئن مشه ده چاققال یه یر.
«میوه خوب را درجنگل، شغال میخورد(سیب سرخ برای دست چلاق خوبه)».

[ویرایش] ن

ناشی زورنانی یوغون باشئندان چالار.
«آدم ناشی، سرنا را ازسر گشادش میزند».

ناهاردان معلومدور شاما نه وار.
«سالی كه نكوست از بهارش پیداست».

نفسی ایستی یئرده ن چئخئر.
«نفسش از جای گرم در میاد».

نوخود فالی آچماق.
«فال نخود باز كردن(چیزی را لفت دادن، در انجام كاری دودل بودن)».

نه فایدا بیز قالمئشئق بویاندا كورپو قالئپ اویاندا.
«چه فایده ما ماندیم این طرف و پل آن طرف( خرما بر نخیل ودست ما كوتاه)».

نیت هارا منزیل اورا.
«نیت به هر كجا باشد ،منزل و مقصد همانجاست».

[ویرایش] و

وارلیقدا دوست اولما یوخلوقدا كنار***ایگیتم دیینده بو عادت اولماز.
« »

واری اولان تاخار یوخو اولان باخار.
«كسی كه داره استفاده می كنه كسی كه نداره نگاه می كنه (دارندگی و برازندگی)».

وئر ال ساخلار.
«دست بخشنده نگهدار صاحبش و كسانی كه مورد دعای آن فرد هستند میباشد».

[ویرایش] ه

هاردا آشدی ، اوردا باشدی.
«هر جا آش هست، آنجا سر است».

هامئسی بیر بئزین قئراغئدئلار.
«سروته یه كرباسن».

هر اوخویان ملانصرالدین اولماز.
«هر گردی گردو نیست».

هر زادئن تزه سی، دوستون كوهنه سی.
«هر چیز تازه اش خوب است دوست كهنه اش».

هر كس ساغ اولسون اوزونه.
«هر كس باید به خود متكی باشد و از دیگران انتظار كمك نداشته باشد».

هر گوزلده بیر عایئب اولار.
«هر گلی عیب و علتی دارد( گل بی خار خداست)».

هر نه اكیرسن، اونودا بیچیر سن.
«هرچه بكاری همان را درو میكنی(هرچه بكاری تو، همان بدروی)».

هرنه سالار سان آشئنا ، اودا چئخار قاشئقئنا.
«هرچه كنی بخود كنی – گر همه نیك و بد یا كنی».

همشه شعبان بیر دفعه ده رمضان.
«همیشه شعبان یكبار هم رمضان».

هئچ ده ن یئی دیر.
«از هیچی بهتره (كاچی به از هیچی)».

هئچ گول تیكان سئز اولماز.
«هیچ گلی بی خار نیست».

[ویرایش] ی

یا حسن كئچل یا كئچل حسن.
«چه علی خواجه چه خواجه علی».

یاخشئ دوست یامان گونده بللنر.
«دوست خوب در زمان سختی معلوم میشود(دوست آنست كه گیرد دست دوست***در پریشانحالی و درماندگی)».

?اخش? قئزدان ?اخش? دا گل?ن او?ر.
«دختر خوب عروس خوبی هم میشود».

یاخئنداكی علف ، اوزاغداكی آرپادان یاخشئدئر(اوزاق یئرین آرپاسئندان ، یاخئن یئرین سامانی یاخشئ دئر).
«سیلی نقد به از حلوای نسیه».

یاشدا یانئر قورونون اودونا(قورونون اودونا ،یاش دا یانار).
«تر هم به آتش خشك می سوزد.(تر و خشك با هم می سوزد)».

یاغئشدان قورتولوب دولویا دوشدوك.
«از چاه درآمده توی چاله افتادیم».

یالانچئنئن حافیظه سی اولماز.
«دروغگو حافظه ندارد».

یامان گونون عمرو آز اولار(قارا گونون عمرو آز اولار،قارا گجه نین آغ گونودوزواولار).
«عمر روز سخت كم است،یعنی روزگار پستی و بلندی داشته و تلخی و شادی آن به هم پیوسته اند(پایان شب سیاه سپید است)».

یانسئن چیراغی، گلسین ایشئغی.
«چراغش روشن باشد، نورش بیاید».

یای وار ، قئش وار، چوخ ایش وار.
«تابستان هست ،زمستان هست ، كار زیاد است(این مثل در مورد شخص عجول بكار می رود بدین مضمون كه فردا تابستان و زمستان خواهد آمد و كار زیادی در پیش است و تا رسیدن به نتیجه وقت زیادی لازم است)».

یورغانی گویده آیاغی اوزون.
«».

یوقورت توكولسه یئری قالار ، آیران توكولسه نه یی قالار؟
«اگر ماست بریزد جایش میماند،اگر دوغ بریزد چه چیزی از آن میماند؟»

یومورتاسی ترسه دوشوب.
«كلافه است».

یهر گاه آتئن بئلینده گزه ر،گاه یییه سی نین(همشه سو بئله گتمز).
«گهی زین به پشت و گهی پشت به زین(همیشه در روی یك پاشنه نمی چرخد)».

یئتیمه وای وای دیه ن چوخ اولار - چوره ك وئره ن اولماز.
«به حال یتیم وای وای گویان زیادند ولی كسی یك لقمه نان نمی دهد(وقتی از یك كاری یا شخصی طرفداری الكی و ظاهری می كنند ولی در موقع نیاز هیچكدام پا پیش نمی گذارند این مثل كاربرد دارد)».

یئدیلر ایچدیلر مطلبه یئتیشدیلر.
«قصه ما به سر رسید كلاغه به خونه اش نرسید».

یئر برك اولاندا،اوكوز اوكوزدن گوره ر.
«وقتی زمین سفت است، گاو فكر میكند تقصیر گاو دیگر است(وقتی زمین سفت است ، گاو از چشم گاو می بیند- عروس نمی توانست برقصد ، می‌گفت زمین كج است)».

یئرین قولاغی وار.
«دیوار موش دارد ، موش هم گوش دارد».

یئرینه ایشه مك بس ده ییل، شیرین چای دا ایسته ییر.
«».

ییرمی دورد مین پیغمبره یالوارینجا بیر دانا آللاها یالوار.
«به جای اینكه به بیست و چهار هزار پیامبر التماس كنی دست به دامن یه خدا شو».

یئكه باشئن یكه بلاسی اولار(قویونو اولان، قورددان قورخماز).
«هر چه سر بزرگتر ، درد سر بیشتر(هر كه بامش بیش برفش بیشتر)».

[ویرایش] بدون متن اصلی

آتش هر جا كه افتد، خودش جا را باز می‌كند.
بر سوگند كسی كه زیاد سوگند می خورد اعتماد مكن.
نیكی به جای نیكی، كار هر كس است؛ اما نیكی به جای بدی، ویژه‌ی جوانمردان است.
مرد باید یا در هرات [میدان جنگ] باشد، یا زیر خاك.
اگر شوهر خوب بود، خدا هم شوهر داشت!
دین ارمنی خوب دینی است، البته اگر روز رستاخیز گندش در نیاید!
هر كس با آشپز قهر كند، گشنه به خانه می‌رود!
اگر گدایی بپوشد، همه می‌گویند: «از كجا آورده‌ای»!
فرزند بلاست، نباشد واویلاست!
خرِ كاركن از بیك بیكار به!
نام عروسی را جشن گذاشته‌اند، مبادا زهره‌ی آدم چاك شود!
دست را نباید برید باید بوسید.
زرنگی زیاد جوانمرگی می آورد.
تا از پل نگذشته ای خرس را دایی بخوان.
اگر دروغگو نبود،راستگو شناخته نمی شد.
آقا میاره نوله، خانم می ریزد تو گاله.
آخر شوخی به دعوا می كشد.
اگر دیدی یارت یار نیست تركش عار نیست.
برای عاشق بغداد دور نیست.
بازار نه پدر را می شناسد نه مادر را.
آنقدر به ماه بی اعتنا باش تا زیر پایت بیفتد.
آنچه با های می آید با هوی می رود.
اگر یابو را تیمار كنی جفتك می اندازد.
از حرارتش خیری ندیدیم از دودش كور شدیم.
اگر خوراك آسیا را نرسانی سنگها همدیگر را می سایند.
ادب زیادی بی ادبی است.
این مرغ است كه به خروس می گوید بانگ بردار.
اگر از كسی تنفر داری بگذار زنده بماند.
آب صاف و روشن ماهی ندارد.
افرادی كه بوی بدی می دهند خود متوجه بوی بد خود نیستند.
اندوه مانند دل پر خارش است كه با خاریدن پیشتر می شود.
اگر منبع یك جوی گل آلود باشد تمام جوی گل آلود خواهد بود.
انسان از پیروزی چیزی یاد نمی گیرد ولی از شكست خیلی چیزها یاد می گیرد.
از زنان زیبا همچنان بپر هیزید كه از فلفل سرخ هندی.